Piłka nożna O co w tym wszystkim chodzi?
Autorzy: Dariusz Rekosz
Wydawnictwo: Burda Książki
Kategorie: Lifestyle
Typ: e-book
Formaty: EPUB MOBI
Ilość stron: 160
Cena książki papierowej: 26.90 zł
cena od: 26.90 zł
Oczywiście, że znasz się na piłce nożnej! Wiesz, co to jest spalony, rzut wolny pośredni i kiedy zawodnik powinien zobaczyć żółtą kartkę. Korner, wślizg i drybling nie mają przed tobą żadnych tajemnic. Jednym tchem potrafisz wymienić nazwy największych stadionów i nazwiska popularnych piłkarzy. Ale czy aby na pewno wiesz wszystko o futbolu? Dowiedz się: - Jakie wymiary musi mieć boisko dostosowane do rozgrywek Euro. - Czy łatwiej strzelić gola z ataku szybkiego czy pozycyjnego. - Co to są stałe fragmenty gry i ilu sędziów czuwa nad prawidłowym przebiegiem meczu. - Czym wsławił się bramkarz Jack Robinson i która drużyna sprawiła kibicom największą niespodziankę na Mistrzostwach Europy w Piłce Nożnej w 1992 roku. W tej książce znajdziesz wiele informacji i ciekawostek o futbolu. Czytając ją będziesz się nie tylko uczył, ale także wyśmienicie bawił. Przygotuj się jako kibic do Euro 2012, a także innych meczów piłki nożnej! Dariusz Rekosz (ur. 1970) - sędzia piłkarski, a także powieściopisarz i literat, autor słuchowisk radiowych i felietonista. Swoją przygodę z książką rozpoczął od detektywistycznych przygód Morsa i Pinky, a później w Szyfrze Jana Matejki przedstawił alternatywną historię Polski. Za opowiadanie Tajemnica Neptuna otrzymał grand prix w konkursie Kryminał Gdański. Autor Czarnego Maćka i Siostrzyczki oraz powieści Zamach na Muzeum Hansa Klossa. Specjalizuje się w kryminałach, thrillerach i współczesnej literaturze sensacyjnej okraszonej dobrym humorem i znakomitymi dialogami. Z wykształcenia informatyk. Prywatnie - mąż, ojciec, kierowca i kucharz.
Copyright for the Polish Edition © 2012 by G+J Gruner+Jahr Polska
Sp. z o.o. & Co. Spółka Komandytowa
02-674 Warszawa, ul. Marynarska 15
Dział handlowy: tel. 22 360 38 41-42
faks 22 360 38 49
Sprzedaż wysyłkowa: tel. 22 360 37 77
Ilustracje w środku i na okładce książki: Marek Regner
Projekt graficzny książki i projekt okładki: Jarosław Kisiel
Zdjęcia: Fotolia
Redakcja: Joanna Zioło
Korekta: Izabela Golińska
Redakcja techniczna: Mariusz Teler
Redaktor prowadząca: Agnieszka Koszałka
ISBN: 978-83-7778-330-6
Wszelkie prawa zastrzeżone. Reprodukowanie, kopiowanie w urządzeniach przetwarzania danych, odtwarzanie w jakiejkolwiek formie oraz wykorzystywanie w wystąpieniach publicznych – również częściowe – tylko za wyłącznym zezwoleniem właściciela praw autorskich.
Skład wersji elektronicznej:
Virtualo Sp. z o. o.
Spis treści
Kilka słów od autora
Jak to się zaczęło. Początki piłki nożnej
Sędzia kalosz. Gramy zgodnie z przepisami
Taktyka gry. Kim jest stoper
Bożyszcza tłumów. Złota dwudziestka
Siedzimy na trybunach. Widowisko na murawie
Ponad pół wieku zmagań. Krótka historia mistrzostw Europy
Śledź EURO 2012 razem z nami!
Przypisy
Wszystkie rozdziały dostępne w pełnej wersji książki.
Odkąd pamiętam, grywałem w piłkę nożną. Trochę na podwórku, trochę na wuefie, trochę w klubie, ale zawsze z wielką pasją. Nadal uwielbiam tę dyscyplinę sportu, co więcej, poznałem ją także od strony sędziowskiej – biegałem po boisku z gwizdkiem lub chorągiewką.
Na pierwszy w moim życiu mecz zostałem zawieziony w dziecięcym wózku, gdyż moi rodzice byli zagorzałymi kibicami, a ponadto na początek lat 70. XX wieku przypadł szczyt popularności piłki nożnej. Może sprawił to dostęp do coraz tańszych telewizorów, a w konsekwencji do transmisji sportowych, dzięki którym z zapartym tchem oglądaliśmy igrzyska olimpijskie w Monachium (1972), pamiętny mecz na Wembley (17 października 1973) czy sukces Orłów Kazimierza Górskiego (brązowy medal na mistrzostwach świata w 1974). A może futbol był tak popularny dlatego, że polska drużyna piłkarska odnosiła wówczas spektakularne sukcesy. Z fanów lokalnego zespołu (moi rodzice dopingowali AKS Niwka Sosnowiec – wtedy w II lidze, to było coś!) stawaliśmy się kibicami międzynarodowymi – polscy piłkarze brali udział w najważniejszych światowych rozgrywkach.
Lata 70. XX wieku: kibice na trybunach z transparentami.
Właśnie na stadionie w Chorzowie (wówczas Śląskim) doświadczyłem po raz pierwszy magii futbolu – emocji towarzyszących kibicowi, kiedy wraz ze stutysięczną widownią śpiewa na całe gardło „Jeszcze Polska nie zginęła”. Zapytałem kiedyś nieżyjącego już dzisiaj Włodzimierza Mazura, reprezentanta Polski i zawodnika Zagłębia Sosnowiec, co wtedy czuje zawodnik, tam w dole, stojąc na murawie. Odpowiedział: „Ma łzy w oczach i trudno mu przełknąć ślinę, a jego serce wali jak oszalałe”. Zrozumiałem, że doping na trybunach jest czymś wyjątkowym zarówno dla kibiców, jak i dla zawodników.
Zawodnicy przed meczem śpiewają hymn narodowy.
Jednak żeby być pełnowartościowym kibicem, trzeba mieć nie tylko wielkie serce do piłki nożnej, lecz także gruntowną wiedzę o tej dyscyplinie. Dlatego chcę wam przekazać wszystkie informacje o zasadach gry w futbol i organizowania meczów, jak również o taktyce na boisku. Zaprezentuję też sylwetki najwspanialszych piłkarzy w historii tego sportu i przywołam atmosferę dotychczasowych finałów mistrzostw Europy. Szczególną uwagę chciałbym poświęcić polskim akcentom, bo – choć trudno w to dzisiaj uwierzyć – mamy się czym pochwalić.
Po lekturze tej książki nie będziecie już mieć wątpliwości, czy sędzia słusznie odgwizdał spalonego i ukarał zawodnika żółtą kartką. Stanie się dla was jasne, gdzie znajduje się największy piłkarski stadion w Europie, kiedy Polacy zdobyli olimpijskie złoto i jak naprawdę nazywa się Pelé.
A teraz zawiążcie mocno sznurówki, podciągnijcie getry i poprawcie koszulkę!
Za chwilę pierwszy gwizdek!
Czas rozpocząć Wielkie Spotkanie!
Piłka i gwizdek sędziego.
Nie wiadomo, kiedy na świecie pojawiła się ta dyscyplina sportu. Wiele wskazuje na to, że pierwszą grą zespołową podobną do piłki nożnej były mecze rozgrywane przez starożytnych Azteków. Jednakże wyznaczonych przez nich reguł tej rozgrywki sportowej dzisiaj raczej nikt nie chciałby przestrzegać. Zawodników przegranej drużyny rytualnie pozbawiano głowy lub serca albo jednego i drugiego!
Aztekowie zażarcie walczą o piłkę, czyli o życie.
Gra Azteków przypominała futbol przede wszystkim dlatego, że niedozwolone było używanie rąk. Piłkę odbijano przeważnie biodrami (w pozycji kucznej lub w przysiadzie), a zdobycie gola polegało na przerzuceniu nadmuchanego, wypchanego, np. trawą, pęcherza zwierzęcego przez kamienny pierścień zamocowany na ścianie, która zamykała dłuższy bok prostokątnego placu. Światowa Federacja Piłki Nożnej (FIFA) twierdzi, że istnieją naukowe dowody na to, że futbol wywodzi się z wojskowych ćwiczeń starożytnych Chińczyków. Nazywano je tsu chu i praktykowano około III wieku przed naszą erą.
Chińczycy grają w piłkę.
Także starożytni Grecy mieli swoją zespołową grę w piłkę, którą nazywali episkyros lub pheninda. Rzymianie zaś uprawiali harpastum. O to jednak, czy były to początki europejskiej piłki nożnej, historycy sportu spierają się od lat.
Piłka nożna w wydaniu starożytnych Greków i Rzymian.
Kolejne wzmianki o kopaniu okrągłej zabawki pochodzą ze średniowiecznej Wenecji. To tam narodził się termin calcio (wł. – piłka lub kopnięcie przy rzucie wolnym), a niektóre źródła twierdzą nawet, że właśnie z Wenecji piłka nożna trafiła do Anglii uważanej za kolebkę nowożytnego futbolu. Trudno w to uwierzyć? Może i tak, ale jeżeli pofantazujemy, że włoski podróżnik Marco Polo, przemierzający kraje Orientu w XIII wieku, mógł przywieźć do Europy pierwsze chińskie korkotrampki, to od razu wiadomo, dlaczego niełatwo wygrać z Milanem, Juventusem czy Romą.
Między VIII a XIX wiekiem kopano piłkę na terenie dzisiejszej Anglii i Szkocji, lecz bez żadnych reguł, a czasami nawet bez bramek. Po prostu rozgrywano mecze na placach, ulicach, łąkach, a drużynę stanowiły nierzadko cała wieś lub małe miasteczko. Miłość do tej gry była tak silna, że ludzie bardzo często zaniedbywali z jej powodu swoje obowiązki, co więcej, niektórzy tracili majątki, ponieważ zakładali się o wynik. Po skończonym meczu dochodziło do bójek i różnych ekscesów. Dlatego też w XIV i XV wieku londyńscy burmistrzowie, a nawet królowie Anglii i Szkocji wielokrotnie zakazywali gry w piłkę nożną, którą nazywali bezproduktywnym zajęciem.
W XIV i XV w. londyńscy burmistrzowie, a nawet królowie Anglii i Szkocji zakazywali gry w piłkę nożną.
Nie mogło to jednak powstrzymać namiętności do tego sportu. Uważa się, że właśnie wtedy pojawił się termin football1 – była to początkowo gra rozgrywana „na piechotę” – on foot, a później tylko przy użyciu stóp (ang. foot).
Pierwsze piłki robiono ze zwierzęcych pęcherzy – były więc tanie, ale jednocześnie bardzo nietrwałe. Wygląd, rodzaje i parametry piłek omówię w dalszych rozdziałach.
W połowie XIX stulecia studenci i uczniowie prywatnych szkół w Anglii zdecydowali się spisać reguły gry w piłkę nożną. Zasady te odpowiadały bardziej dzisiejszej grze w rugby, ale dzięki nim można już było pokusić się o przeprowadzenie oficjalnych rozgrywek piłkarskich. Spotkanie, na którym częściowo ujednolicono futbolowe nieścisłości, odbyło się w 1848 roku w Trinity College (Uniwersytet w Cambridge), a wzięli w nim udział także uczniowie szkół publicznych: Shrewsbury School, Rugby School, Harrow School, Eton College oraz Winchester College. Niestety reguł tych nie udało się rozpowszechnić, co więcej, jak grzyby po deszczu wyrastały pierwsze zawodowe kluby (i związki) piłkarskie, które próbowały nawet wprowadzać własne zasady.
Futbol angielskich dżentelmenów.
Gorączka futbolowego szaleństwa doprowadziła do założenia Angielskiego Związku Piłki Nożnej (pierwszego narodowego związku futbolowego) – The Football Association – który w 1863 roku ujednolicił zasady gry. Trzy lata później w Manchesterze zebrali się przedstawiciele czterech brytyjskich związków piłkarskich (angielskiego, szkockiego, walijskiego i irlandzkiego), aby zawiązać Międzynarodową Radę Piłkarską (International Football Association Board – IFAB).
Powołana 21 maja 1904 roku w Paryżu, najważniejsza obecnie organizacja zrzeszająca piłkarskie federacje krajowe – FIFA (Międzynarodowa Federacja Związków Piłkarskich) – włączyła IFAB do swoich struktur, a w 1913 roku uzupełniła skład Rady o czterech członków. Obecnie IFAB dysponuje ośmioma głosami: cztery ma FIFA, a po jednym przedstawiciele związków założycielskich. Zajmuje się rozstrzyganiem kwestii spornych i ciągłym udoskonalaniem przepisów gry.
Piłka nożna jednoczy wszystkie narody.
FIFA zrzesza 219 federacji krajowych. Co cztery lata organizuje Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej i jest nadrzędną organizacją wobec sześciu federacji regionalnych (w nawiasie podaję daty ich powstania):
• AFC – Azja (8 maja 1954),
• CAF – Afryka (1957),
• CONMEBOL – Ameryka Południowa (9 lipca 1916),
• CONCACAF – Ameryka Północna, Środkowa i Karaiby (1961),
• OFC – Oceania (1966),
• UEFA – Europa (15 czerwca 1954).
Z powyższego zestawienia widać, że federacja europejska powstała później niż południowoamerykańska i azjatycka. Ale skoro początków futbolu powinniśmy szukać u Azteków lub u starożytnych Chińczyków, to może te daty nie są przypadkowe.
UEFA – Union of European Football Associations – czyli Unia Europejskich Związków Piłkarskich, jest organizatorem najważniejszych rozgrywek Starego Kontynentu: Ligi Mistrzów, Ligi Europejskiej oraz mistrzostw Europy, a jej siedziba znajduje się obecnie w Nyon w Szwajcarii. Zrzesza 53 federacje, w tym PZPN (Polski Związek Piłki Nożnej powstały 20-21 grudnia 1919 roku w Warszawie). Mistrzostwa Europy rozgrywane są co cztery lata. W 2012 roku po raz pierwszy gospodarzem tej imprezy jest Polska wraz z Ukrainą.
Euro 2012.
Na początku piłka nożna była zarezerwowana wyłącznie dla mężczyzn, ale w drugiej połowie XX wieku w futbol zaczęły grać także kobiety. Popularność kobiecej piłki nożnej wzrosła na początku lat 70. Pierwsze mistrzostwa Europy panie rozegrały w 1984 roku, a od 1996 walczą o zwycięstwo w tej dyscyplinie na olimpiadzie.
Dziewczyny z wdziękiem kopią piłkę.
Reguły gry w futbol wstępnie można streścić w kilku zdaniach. Mecz odbywa się na prostokątnym (najczęściej trawiastym) boisku, na którego dwóch krótszych bokach umieszczone są bramki. Na murawie naprzeciwko siebie stają dwie jedenastoosobowe drużyny. Zawodnicy dążą do tego, by w określonym czasie (zazwyczaj 90 minut) jak najwięcej razy umieścić piłkę w bramce przeciwnika, czyli strzelić jak największą liczbę goli i dzięki temu zwyciężyć. Piłkarze muszą grać w sposób bezkontaktowy i prowadzić (kopać) piłkę nogą (stopą, kolanem), ewentualnie mogą ją odbić głową lub przyjąć na klatkę piersiową.
Piłki nie wolno dotknąć żadną częścią rąk, może to zrobić tylko bramkarz. Nad prawidłowym przebiegiem meczu czuwa neutralny sędzia (arbiter), który rozstrzyga wszelkie sporne kwestie, do jakich dochodzi na boisku.
Piłka nożna stała się czymś więcej niż tylko rozgrywką sportową. Dla miliardów ludzi na całym świecie jest wielką miłością filozofią życiową strategią, a nawet świętą wojną. Co sprawia, że budzi tak skrajne emocje – spróbujmy się dowiedzieć z dalszej części książki.
Pierwsze zasady gry w piłkę nożną stworzone przez studentów z Trinity College (i ich kolegów) nie doczekały się rozpowszechnienia. Gdybyśmy się przenieśli w czasie do połowy XIX wieku i trafili na mecz piłkarski, bylibyśmy zszokowani brakiem sędziów, linii na boisku czy poprzeczki w bramce (nie mówiąc już o rzutach rożnych). Piłkarze grali wtedy w eleganckich garniturach (surdutach), a nawet w cylindrach, podawali piłkę także rękoma i mocowali się ze sobą na murawie! Nie potrzebowali arbitrów, bo futbol w założeniu miał być grą dżentelmenów, więc któż odważyłby się faulować czy oszukiwać… Drużyny miały jednak swoich rozjemców, do których zwracano się w spornych sprawach, a pierwszy sędzia pojawił się na boisku dopiero w 1891 roku. Rozjemcy stali się wówczas sędziami liniowymi. Pierwsi arbitrzy również podążali za modą – wkładali eleganckie blezery, długie spodnie i muszki. Jeszcze w 1930 roku, w czasie finałowego meczu o mistrzostwo świata, belgijski sędzia Jean Langenus miał na sobie marynarkę, pumpy i czerwony prążkowany krawat.
Wizerunek Jeana Langenusa.
Spory i długie boiskowe dyskusje zastępowano coraz bardziej precyzyjnymi przepisami. Najwyraźniej nie są one idealne, skoro czasami o wyniku meczu decyduje ich interpretacja, a sędziowie – jak to ludzie – bywają omylni. Niektóre parametry boiska mogą się wydać dziwne (dlaczego bramka ma wysokość 2,44 metra, a nie równe 2,50 metra?), lecz wyjaśnienie jest proste. Ustalono je na Wyspach Brytyjskich, gdzie jednostkami miar są jardy, cale i stopy. Poza tym wiedza o takich niuansach to prawdziwa gratka dla wszystkich amatorów konkursów, quizów i teleturniejów.
Zobaczmy zatem, co mówią przepisy.
Boisko i piłka
Pole do gry w piłkę nożną musi być prostokątne i jego dłuższe boki powinny wynosić od 90 do 120 metrów, a krótsze – od 45 do 90 metrów. Linia boczna musi być dłuższa niż linia bramkowa. Natomiast boisko, na którym mogą być rozgrywane mecze międzynarodowe, musi mieć długość 100110 metrów, a szerokość – 64-75 metrów. FIFA ustaliła, że od 14 marca 2008 roku każde nowe boisko powinno mieć wymiary: 105 metrów długości i 68 szerokości. Na środku każdej linii bramkowej ustawiona jest bramka zbudowana z dwóch pionowych słupków połączonych poziomą poprzeczką. Słupki i poprzeczka muszą być wykonane z tego samego materiału (drewno, metal), a ich przekrój powinien być okrągły lub kwadratowy (o zaokrąglonych krawędziach). Wymiary bramki to 8 jardów (szerokość) na 8 stóp (wysokość), czyli 7,32 na 2,44 metra. Grubość (szerokość) słupków, poprzeczki i wszystkich linii na boisku wynosi 12 centymetrów. Bramka musi być na stałe przytwierdzona do podłoża.
Linia środkowa dzieli boisko na dwie połowy. Na środku linii środkowej znajduje się punkt środkowy, z którego wyznacza się okrąg o promieniu 10 jardów (9,15 metra).
W odległości 5,5 metra od wewnętrznej strony każdego słupka bramkowego wyznaczane są w stronę środka boiska prostopadłe linie o długości 5,5 metra. Linie te łączy się (linią równoległą do linii bramkowej), tworząc w ten sposób pole bramkowe. To ten mniejszy prostokąt przed każdą bramką.
Podobnie wyznacza się pole karne – większy prostokąt przed każdą bramką – liniami prostopadłymi do linii bramkowej oddalonymi od słupków 16,5 metra. Jedynie w obrębie pola karnego bramkarz może chwytać piłkę rękoma, a każdy faul popełniony na zawodniku przeciwnej drużyny w tej części boiska skutkuje podyktowaniem rzutu karnego. Wewnątrz pola karnego wytycza się punkt karny, który znajduje się 11 metrów od środka linii bramkowej. Z tego punktu wykreśla się łuk o promieniu 9,15 metra na zewnątrz pola karnego – to kawałek okręgu, który przylega do każdego z pól karnych.
W narożnikach boiska stawia się chorągiewki o wysokości minimum 1,5 metra. Z każdego narożnika wykreśla się łuk o promieniu 1 metra. Bramki muszą mieć siatkę przymocowaną do słupków i poprzeczki w taki sposób, aby nie przeszkadzała bramkarzowi i by piłka wbita do bramki nie przecisnęła się między siatką a zewnętrzną krawędzią słupka (lub poprzeczki).
Schemat boiska piłkarskiego.
Również piłka musi mieć ściśle określone parametry. To sędziowie decydują przed meczem, czy daną piłką można go rozgrywać, czy nie. Po pierwsze musi być kulista. Jajowata nadaje się do rugby albo futbolu amerykańskiego. Po drugie musi być wykonana ze skóry lub innego dozwolonego (bezpiecznego) materiału. Jej obwód nie może być mniejszy niż 68 ani większy niż 70 centymetrów. Piłka musi mieć także odpowiednią wagę: 410-450 gramów i ciśnienie: 0,6-1,1 atmosfery. Oczywiście podczas zawodów międzynarodowych żaden arbiter nie sprawdza piłek centymetrem krawieckim, wagą elektroniczną czy ciśnieniomierzem. Najczęściej piłki mają certyfikaty potwierdzone nadrukiem, np. FIFA Approved lub International Matchball Standard, świadczące o tym, że producenci zadbali o ich prawidłowe parametry. Jako sędzia wypracowałem sobie prosty sposób sprawdzania obwodu piłki… sznurkiem, na którym zawieszony był mój gwizdek. Po związaniu końców sznurka tworzył się okrąg o obwodzie około 70 centymetrów i jeśli piłkę udało się przez niego przecisnąć, nadawała się ona do gry.
Dawniej piłki do gry wykonywano z 14 podłużnych łat zszywanych tak, aby łatwo można było dostać się do pompowanego pęcherza znajdującego się wewnątrz. Najczęściej miały kolor brązowy lub biały. W latach 50. ubiegłego wieku popularna stała się piłka z 32 łatek – 12 z nich to pięciokąty foremne, a pozostałe 20 – sześciokąty foremne. Pięciokąty barwiono na czarno, sześciokąty na biało, dlatego najpopularniejszą piłkę potocznie nazywano biedronką.
Różne modele piłek nożnych.
Obecnie produkuje się różne modele futbolówek – mają 14, 26 lub 28 łat (niektóre jak kiedyś 32) – pomalowanych w różnorodne wzory. Ani liczba łatek, ani kolorystyka i nadruki nie są określone przepisami. Zasady rozgrywania meczów piłki nożnej regulują także postępowanie sędziów i organizatorów w sytuacjach awaryjnych.
Co więc należy zrobić, gdy:
• Poprzeczka lub słupek bramki zostaną trwale uszkodzone?
Należy je zastąpić inną poprzeczką lub słupkiem. Jeśli nie ma takiej możliwości, mecz należy bezzwłocznie zakończyć. Użycie sznurka lub liny jest niedozwolone.
• Spadnie deszcz lub śnieg i którakolwiek linia na boisku zostanie zatarta?
Należy ją poprawić lub odśnieżyć. Nie wolno kontynuować meczu, jeśli linie na boisku są niewidoczne.
• Chorągiewka rożna się złamie?
Trzeba zastąpić ją nową chorągiewką, w przeciwnym wypadku mecz nie może być kontynuowany.
• Panują wyjątkowo trudne warunki atmosferyczne (na przykład obfita ulewa, śnieżyca)?
Mecz należy przerwać.
• Piłka utraci jeden ze swoich zasadniczych parametrów?
Musi być zastąpiona inną piłką, a jeżeli wszystkie piłki przestaną nadawać się do gry, to organizator ma 10 minut na dostarczenie przydatnej piłki. W przeciwnym razie sędzia kończy mecz.
Zawodnicy
Podstawowy skład drużyny piłkarskiej to jedenastu zawodników. Jeden z nich musi być bramkarzem. Meczu nie można rozgrywać, gdy jedna z drużyn liczy mniej niż siedmiu piłkarzy. Przed meczem ustala się także, ilu zawodników można wymienić w czasie jego trwania. Minimalna liczba to trzech, maksymalna – siedmiu. Piłkarz, który zszedł z boiska w czasie meczu i został zastąpiony piłkarzem rezerwowym, nie może już wrócić do gry. Wymiana (zmiana) zawodnika może także dotyczyć bramkarza, więc na ławce rezerwowych powinien znajdować się drugi bramkarz. Co ciekawe, bramkarza może zastąpić zawodnik z boiska, musi on jednak odpowiednio przygotować się do tego, a przede wszystkim zmienić ubiór. Wymiany zawodników, do której konieczna jest akceptacja sędziego, dokonuje się przy linii środkowej w czasie przerwy w grze. Bramkarz jest takim samym piłkarzem jak pozostali gracze i wolno mu poruszać się po całym boisku. Może nawet pobiec pod bramkę przeciwnika i zdobyć gola dla swojej drużyny. Obowiązują go te same reguły, lecz ma prawo łapać piłkę rękoma w obrębie własnego pola karnego.
Zawodnicy: bramkarz i kapitan.
Czasami drużyna gra w składzie mniejszym niż jedenastoosobowy. Na przykład wtedy, gdy jeden zawodnik (lub nawet kilku) zostanie zmuszony do opuszczenia boiska, bo arbiter w czasie meczu pokaże mu czerwoną kartkę za jakieś niesportowe lub nieprzepisowe zachowanie. Wówczas drużyna gra osłabiona. Chyba że piłkarz otrzyma czerwoną kartkę przed pierwszym gwizdkiem arbitra rozpoczynającym mecz. Wtedy jeszcze można zastąpić takiego piłkarza dowolnym zawodnikiem rezerwowym. Dzieje się tak, jeśli tuż przed meczem między graczami przeciwnych drużyn dojdzie do ostrej wymiany zdań, a potem do rękoczynów. W takiej sytuacji obaj otrzymują czerwoną kartkę, a w ich miejsce trenerzy wprowadzają kolejnych graczy. Zdarzają się też inne przejawy agresji – na przykład przed rozpoczęciem gry piłkarz opluwa sędziego. Zawodnik zostaje wtedy zdyskwalifikowany czerwoną kartką i zastąpiony rezerwowym graczem.
Także rezerwowy może zostać ukarany czerwoną kartką, a przez to wykluczony z gry, jeśli swoim zachowaniem przeszkadza piłkarzom na boisku albo sędziom. W historii futbolu zapisały się również takie sytuacje, kiedy arbitrzy pokazali czerwoną kartkę wyjątkowo krewkim trenerom, tym samym odsyłając ich na trybuny.
Każda drużyna musi mieć kapitana. Jest to w zasadzie jedyna osoba upoważniona do tego, by zwracać się do sędziego w przypadku spornych kwestii (i tylko w czasie przerwy w grze). Kapitan nosi na rękawie swojej koszulki opaskę. Jeżeli z jakiegoś powodu schodzi on z boiska w trakcie meczu (zmiana lub wykluczenie), powinien przekazać opaskę innemu zawodnikowi ze swojej drużyny, który gra dalej.
Jeśli piłkarz opuścił boisko, na przykład w celu otrzymania doraźnej pomocy lekarskiej, może wrócić do gry jedynie po wyraźnym sygnale sędziego. Jeżeli natomiast zawodnik znalazł się tuż poza linią boczną lub bramkową, aby poprawić swój ubiór bądź w wyniku przebiegu akcji, nie potrzebuje zgody arbitra na ponowne wejście na boisko.
Zmianę zawodnika sygnalizuje sędzia techniczny, a jeżeli arbiter główny tego nie dostrzega – również jeden z asystentów (sędziów liniowych). Sędzia techniczny, stojący przy linii środkowej, ale poza linią boczną boiska, unosi tablicę świetlną, na której pokazuje najpierw numer piłkarza schodzącego z boiska, a później numer zawodnika wchodzącego na nie. Jeżeli organizator nie ma takiej tablicy, może ją zastąpić zwykłymi tabliczkami (z drewna lub tworzywa) z namalowanymi numerami. A jeśli i takich rekwizytów brakuje, to kapitan drużyny – po porozumieniu się z kierownikiem drużyny lub trenerem – jest obecny przy wymianie i informuje sędziego głównego, który zawodnik schodzi, a który wchodzi.
Piłkarz, który zostaje wprowadzony do gry, jest sprawdzany przez sędziego technicznego (lub asystenta – liniowego). Ten ogląda przede wszystkim buty, kontroluje, czy zawodnik ma ochraniacze i czy jego koszulka jest wpuszczona w spodenki. Dba też o to, by gracz nie wniósł na boisko niedozwolonych, bo potencjalnie niebezpiecznych przedmiotów (biżuterii, zegarka itp.). Podstawowy ubiór zawodnika drużyny piłki nożnej stanowią: koszulka (z długimi lub krótkimi rękawami), spodenki, skarpety (getry), ochraniacze goleni i obuwie. Co ciekawe, jeszcze pod koniec XX wieku dopuszczalna była gra bez obuwia, ale sędzia mógł wyrazić na to zgodę jedynie wtedy, gdy wszyscy uczestnicy danego meczu decydowali się grać boso. W 1950 roku Indie wycofały się z rozgrywek w finałach mistrzostw świata, ponieważ FIFA zabroniła zawodnikom tego kraju grać w turnieju bez butów. Buty piłkarskie nazywa się potocznie „korkami” („korkotrampkami”) lub też „kołkami” („kołkotrampkami”). Spody korków są zazwyczaj wykonane z gumy, kauczuku lub tworzywa, a wypustek (czyli korków) nie da się oddzielić od podeszwy buta. Natomiast kołki można odkręcać i wymieniać na inne, gdy się zużyją. Standardowe kołki i korki mają kształt ściętego stożka – to podstawowy wymóg. Nie mogą być zaostrzone (jak sprinterskie kolce) i muszą być wykonane w taki sposób i z takiego materiału, żeby nie stwarzały zagrożenia dla pozostałych graczy. Współcześni producenci butów piłkarskich prześcigają się w coraz bardziej wymyślnych kształtach wypustek. Najczęściej mają one przekrój quasi-trójkątny lub trapezoidalny, a ich najważniejszym zadaniem jest zapewnienie bardzo dobrej przyczepności do trawiastego podłoża. Jest to szczególnie ważne dla zawodników podczas szybkiego startu do piłki i w trakcie biegu przez całe boisko, kiedy kilkakrotnie zmieniają dynamicznie kierunek prowadzenia piłki.
W początkach futbolu gracze używali zwykłych pantofli męskich (lakierków!) lub ciężkich roboczych buciorów wiązanych długimi sznurowadłami wokół kostek. Zdarzało się, że buty te miały wzmacniane czubki, a do podeszew przybijano różne wypustki, które ze względu na bezpieczeństwo ujednolicono, a ich kształt, liczbę i rozmiary ograniczono szczegółowymi przepisami.
Strój zawodnika.
Do niedawna ochraniacze goleni były traktowane jako wyposażenie dodatkowe, do którego dzisiaj zalicza się: ochraniacze kolan, łokci, a w wypadku bramkarzy także czapkę z daszkiem (chroniącą przed promieniami słońca). Gdy mecze odbywają się przy niskiej temperaturze, zawodnicy mogą mieć na sobie spodnie dresowe (włożone pod spodenki piłkarskie) oraz czapki i rękawiczki. Dopuszczalne są spodenki mięśniowe (tzw. kolarki), ale tylko wtedy, gdy mają ten sam kolor co spodenki piłkarskie (lub kolorystycznie komponują się z resztą ubioru).
Piłkarzom nie wolno mieć na sobie niczego, co w jakikolwiek sposób zagrażałoby bezpieczeństwu innych graczy, zakazane są zwłaszcza zegarki i biżuteria.
Zawodnik w stroju piłkarskim.
Stroje drużyn muszą się od siebie wyraźnie różnić. Jeżeli tak nie jest, to jedenastka gospodarzy ma obowiązek zmienić ubiór. Natomiast bramkarz musi być ubrany zupełnie inaczej niż zawodnicy swojej drużyny i drużyny przeciwników, bramkarz broniący drugiej bramki oraz sędziowie. Jeżeli na przykład sędziowie mają na sobie tradycyjne czarne kostiumy, jedna z drużyn przystępuje do meczu w strojach jednolicie czerwonych, druga zaś – biało-niebieskich, to jeden z bramkarzy może mieć koszulkę zieloną, a drugi – żółtą. Koszulkę zawodnik musi mieć wpuszczoną w spodenki. Niedozwolone jest wykładanie jej na wierzch, a jeśli w trakcie meczu zostanie wyszarpnięta ze spodenek, sędzia powinien nakazać zawodnikowi poprawienie stroju. Na tylnej stronie koszulki wymagane jest umieszczenie numeru zawodnika (zgodnie z protokołem zawodów), o wysokości co najmniej 30 centymetrów i w kolorze kontrastującym (musi być z daleka widoczny).
Pod albo nad numerem może się znaleźć nazwisko lub pseudonim gracza, jak również nazwa klubu. Ten sam numer może być umieszczony na przedniej stronie spodenek.
Na przodzie koszulki widnieje herb klubu lub krajowego związku piłkarskiego bądź godło państwowe (podczas meczów międzypaństwowych), a czasami powyżej tych symboli można zobaczyć jedną lub kilka pięcioramiennych gwiazdek. Oznaczają one liczbę tytułów mistrzowskich, jakie wywalczyła ta drużyna w rozgrywkach, w których obecnie bierze udział. Na przykład zawodnicy Brazylii wystąpią w XX Finałach Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej w 2014 roku (będą gospodarzami turnieju) w koszulkach, w których nad godłem krajowego związku piłkarskiego pojawi się pięć gwiazdek. Brazylia bowiem pięciokrotnie zdobyła tytuł mistrza świata.
Na koszulce piłkarskiej może znaleźć się także logo jej producenta i logo głównego sponsora drużyny – dotyczy to wyłącznie zespołów klubowych – oraz logo i emblematy dodatkowe (na przykład oficjalna plakietka FIFA zawierająca slogan „My game is fair play” czy logo sponsora danych rozgrywek).
Skarpety (getry) muszą być podciągnięte do kolan i całkowicie zakrywać ochraniacze goleni; jeśli się osuną, sędzia nakazuje zawodnikowi ich poprawienie. Ochraniacze goleni stanowią dziś część wyposażenia podstawowego i sędzia nie może dopuścić do gry zawodnika, który ich nie włożył. Ochraniacze muszą być wykonane z takich materiałów i w taki sposób, aby nie stwarzały zagrożenia dla innych graczy.
Reguły gry w piłkę nożną przewidują wiele różnych zachowań zawodników, by sędziowie wiedzieli, jak reagować, gdy:
• Zawodnik rezerwowy wchodzi na boisko bez zgody lub wiedzy arbitra.
Grę należy przerwać, upomnieć piłkarza żółtą kartką i nakazać mu opuszczenie boiska.
• Zawodnik w czasie meczu zmienia się rolą z bramkarzem bez zgody sędziego.
Przy najbliższej przerwie w grze należy upomnieć obu zawodników żółtą kartką.
• Zawodnik umyślnie i bez zgody sędziego opuszcza boisko lub powraca na pole gry.
Zostanie przez sędziego upomniany żółtą kartką.
• Zawodnik uporczywie wyciąga koszulkę ze spodenek lub opuszcza getry.
Arbiter zwróci mu uwagę, by poprawił strój, a jeżeli to nie pomoże – ukarze żółtą kartką.
• Którykolwiek element stroju piłkarza zniszczy się podczas meczu.
Sędzia zaleci zawodnikowi zejście z boiska i wymianę uszkodzonego elementu (np. zdjęcie potarganej koszulki i włożenie nowej).
Sędziowie
Pierwsi sędziowie piłkarscy pojawili się podczas meczów w 1891 roku. I już od samego początku wyznaczono ich do czuwania nad przestrzeganiem reguł gry. Z czasem wydłużono listę uprawnień i obowiązków sędziego głównego do ponad dwudziestu zasadniczych punktów. Są wśród nich takie, które mówią o konieczności przerwania meczu, o sankcjach, jakie może nakładać na zawodników, a także takie, które odnoszą się do sprzętu sportowego i sędziowskiej dokumentacji (na przykład arbiter sprawdza, czy piłka i stroje zawodników są zgodne z przepisami, oraz mierzy czas gry i sporządza notatki z zawodów – niby oczywiste, ale gdzieś to przecież musi być zapisane).
Decyzje podejmowane przez sędziego głównego podczas meczu są ostateczne. Może on zmienić swoje postanowienie (na przykład po konsultacji z sędzią asystentem), ale tylko wtedy, gdy gra nie została jeszcze wznowiona. Ciekawostką jest to, że arbitrzy nie są upoważnieni do publicznego wypowiadania się na temat meczów, które sędziowali oni lub ich koledzy. Tę kwestię przepisy regulują jednoznacznie! Dlatego sędziowie nie udzielają wywiadów ani w czasie przerwy, ani po skończonym meczu. Nie są też zapraszani do studia telewizyjnego, aby komentować transmitowane spotkanie jakichkolwiek dwóch drużyn. Wyjątkiem mogą być arbitrzy „na emeryturze”, czyli tacy, którzy przestali być sędziami czynnymi. Sędzia ma prawo do tego, by czasami odstąpić od nałożenia sankcji (czyli kary), a tym samym nie przerywać gry – na przykład nie podyktuje rzutu wolnego lub karnego – jeżeli taka decyzja przyniesie wyraźną korzyść drużynie, na której dopuszczono się przewinienia. Oto jedna z takich sytuacji: piłkarz biegnie samotnie z piłką w stronę bramki przeciwnika, przed sobą ma tylko bramkarza, który chce uniemożliwić mu strzelenie gola i dlatego fauluje. Ale zawodnik mimo wszystko utrzymuje się przy piłce i zdobywa bramkę. Sędzia, widząc faul, mógłby przerwać mecz i podyktować rzut karny (lub wolny) oraz dodatkowo ukarać bramkarza czerwoną kartką. Stosuje jednak w tym przypadku tak zwany przywilej korzyści i pozwala graczowi na zdobycie gola. Oczywiście nie zwalnia to arbitra z ukarania bramkarza.
Sędzia główny.
* * *
1 W USA (i kilku innych krajach) piłkę nożną określa się słowem soccer.