Schizofrenia

ANTONI KĘPIŃSKI

SCHIZOFRENIA

Wydawnictwo Literackie

Kraków 2014

Spis treści

Karta redakcyjna

Przedmowa

Dedykacja

OBRAZ KLINICZNY

Uwagi historyczne

Dane ogólne

Wiek

Płeć

Częstość występowania

Dziedziczność

Czynniki cywilizacyjne i ekonomiczne

Początek choroby

Początek choroby nagły

Początek choroby powolny

Początek choroby nerwicowy

Paragnomen

Cztery postacie schizofrenii

Schizofrenia prosta

Postać hebefreniczna

Postać katatoniczna

Postać urojeniowa

Trzy fazy schizofrenii

Faza owładnięcia

Faza adaptacji

Podwójna orientacja

Perseweracja

Dziwaczność

Faza degradacji

Uwagi historyczne

Otępienie szpitalne

Trójfazowy przebieg chorób somatycznych

Wygasanie

Rozpad

Oderwanie się od rzeczywistości

Dementia ex inactivitate

Tzw. „defekt” schizofreniczny

Niektóre postacie ekspresji chorych na schizofrenię

Ekspresja słowna

Twórczość plastyczna w schizofrenii

Nietypowy obraz kliniczny

Schizofrenia nawracająca

Psychoza schizoafektywna

Zespoły schizofrenopodobne

A. Organiczne

B. Padaczkowe

C. Reaktywne

Schizofrenia o przebiegu nerwicowym

Zespoły urojeniowe

Uwagi ogólne

Nastawienia urojeniowe życia codziennego

Klasyfikacja zespołów urojeniowych

Klasyfikacja według struktury

Paranoja

Parafrenia

Reakcje urojeniowe

Poczucie zagrożenia

Poczucie winy i krzywdy

Niemożność zrozumienia

Urojeniowy rozwój osobowości

Klasyfikacja według tematyki

Stosunek do ludzi

Urojenia odnoszenia (ksobne)

Urojenia prześladowcze

Urojenia pieniacze

Urojenia grzeszności

Stosunek do własnej roli społecznej

Urojenia wielkościowe i posłannicze

Urojenia wynalazcze

Urojenia nicości

Urojenia katastroficzne

Stosunek do życia erotycznego

Urojenia miłości

Urojenia ciąży

Urojenia „cudownego dziecka”

Urojenia zazdrości

Stosunek do własnego ciała

Urojenia hipochondryczne

Uwagi o rokowaniu i leczeniu

Depersonalizacja i derealizacja

Poczucie rzeczywistości

Poczucie rzeczywistości a stan świadomości

Poczucie rzeczywistości a niezwykłość rzeczywistości

Poczucie rzeczywistości a stan uczuciowy

Obraz własnego ciała

Rola receptorów kontaktowych w sprawdzaniu rzeczywistości

Rzeczywistość marzenia sennego

Zdolność działania a poczucie rzeczywistości

Derealizacja i depersonalizacja w różnych zaburzeniach psychicznych

ŚWIAT SCHIZOFRENICZNY

Tematyka

Uwagi wstępne

Metafizyka

Nurt ontologiczny

Nurt eschatologiczny

Nurt charyzmatyczny

Heroizm w normie i w patologii

Środowisko macierzyńskie

Nienawiść do rodziców

Schizofrenogenna rodzina

Macierzyństwo w przyrodzie ożywionej

Powrót do łona matki

Zabawa

Zasadnicza struktura kontaktów społecznych

Schizofreniczne zagęszczenie struktury społecznej

Pseudocommunity

Izolacja a amplituda uczuć

Seks

Erotyzm wczesnej młodości

Idealizacja

Demonizacja

Ambiwalencja

Autoerotyzm

Automatyzacja

Magia

Identyfikacja seksualna

Codzienne życie

Wymiana „na drobne”

„Ptaki niebieskie”

Schizofreniczny altruizm

Kłamstwo

Potrzeba kłamstwa

Bunt przeciw kłamstwu

Prawo automatyzacji

Rozszczepienie między sobą a maską

Aktorstwo życia

Autyzm bogaty i pusty

Wypowiedzenie prawdy

Dysymulacja

Czy można żyć bez kłamstwa?

Proces identyfikacji

Łaska (charisma) prawdy

Perseweracja

Powrót do kłamstwa

Zawiść i władza

„Moje” i „nie moje”

Samotność władcy

Postawa despotyczna

„Rządzę” i „jestem rządzony”

Autyzm a postawa despotyczna

Różne poziomy integracji

Ektoderma nerwowa jako system władzy

Marzenie senne

Hipnoza

Władza w schizofrenii

Struktura

Definicja

Trzy elementy struktury

„Ja”

Granica

Porządek czasowo-przestrzenny i hierarchia wartości

Osiowe objawy schizofrenii

Patologia granicy

Autyzm

Rozbicie granicy

Projekcja uczuciowa

Introjekcja uczuciowa

Omamy i urojenia

Tranzytywizm

Ding an sich

Automatyzm psychiczny i poczucie wszechmocy

Patologia „ja”

Patologia „ja” a osłabienie metabolizmu informacyjnego

Wolność „ja”

Wysiłek integracyjny (problem decyzji)

Poczucie tożsamości

Poczucie rzeczywistości własnego „ja”

Zmiana „ja” (utrata tożsamości)

Zmiana „ja” a zmiana autoportretu

Utrata ciągłości czasowej „ja”

„Nas jest wielu” (rozszczepienie „ja”)

Odsłonięcie mechanizmu decyzji

Rozbicie „ja”

Krystalizacja rozbitego „ja”

Patologia porządku czasowo-przestrzennego i hierarchii wartości

Przyzwyczajenie do własnego porządku

Zaburzenia porządku czasowego

„Czas stanął”

„Burza” czasowa

Poczucie rozerwania ciągłości czasu

Zaburzenia porządku przestrzennego

Swoboda poruszania się w przestrzeni

Fizjognomizacja

„Pulsowanie” „ja”

Zaburzenia hierarchii wartości

Chaos i pustka

Koloryt

Definicja

Rytm życia uczuciowego a rytm czuwania

Przyczynowość wahań uczuć i nastrojów

Niezwykłość kolorytu uczuciowego w schizofrenii

Amplituda uczuć

Nieprzewidzialność

Niezrozumiałość

Nieadekwatność

Zasadnicza orientacja uczuciowa

Struktura interakcji uczuciowej z otoczeniem

Najczęstsze elementy kolorytu schizofrenicznego

Lęk

Inne uczucia negatywne

Smutek

Nienawiść

Uczucia pozytywne

Radość

Miłość

Ambiwalencja i dwukierunkowość uczuć

Ambiwalencja a siła uczuć

Dwukierunkowość a jedność świata wewnętrznego i zewnętrznego

Autyzm a ambiwalencja

Stabilizacja uczuć dzięki zniekształceniu obrazu rzeczywistości

Stereotypy uczuciowe

Decyzja uczuciowa

Decyzje nieświadome

Rozszerzenie pola świadomości dla decyzji nieświadomych w schizofrenii

Zasada prawdopodobieństwa

LECZENIE

Uwagi historyczne

Płaszczyzna biologiczna

Płaszczyzna psychologiczna

Płaszczyzna socjologiczna

Po trzydziestu latach...

Wskazówki bibliograficzne

Przypisy

Redaktor prowadzący: LUCYNA KOWALIK

Projekt okładki i stron tytułowych: WITOLD SIEMASZKIEWICZ

Redaktor techniczny: BOŻENA KORBUT

Skład i łamanie: Infomarket

© Copyright by Wisława Kłodzińska-Batruch

© Copyright by Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001

ISBN 978-83-08-05196-2

Wydawnictwo Literackie Sp. z o.o.

ul. Długa 1, 31-147 Kraków

tel. (+48 12) 619 27 70

fax. (+48 12) 430 00 96

bezpłatna linia telefoniczna: 800 42 10 40

e-mail: ksiegarnia@wydawnictwoliterackie.pl

Księgarnia internetowa: www.wydawnictwoliterackie.pl

Konwersja: eLitera s.c.

PRZEDMOWA

Schizofrenia jest chorobą społeczną, co setny człowiek bowiem choruje na nią. Wszyscy znają ten termin. Natomiast tylko nieliczni specjaliści uświadamiają sobie, na czym polega ten typ choroby psychicznej, najdziwniejszy spośród zespołów zaburzeń psychicznych. Schizofrenia – to choroba tajemnicza, nazywana przez psychiatrów delficką wyrocznią psychiatrii, gdyż koncentrują się w niej najważniejsze zagadnienia psychiki ludzkiej. Psychoza ta – dzięki bogactwu przeżyć chorych – jest też określana jako choroba królewska.

Zasługiwała ona na tę osobną książkę choćby dlatego, że problematyka schizofrenii, aczkolwiek raczej hermetyczna i trudna do przedstawienia, nie powinna być wiedzą ograniczoną tylko do wąskiego kręgu specjalistów. Podkreślenia wymaga, że zgłębienie psychopatologii schizofrenii wprowadza czytelnika także w podstawowe zagadnienia życia człowieka.

Przez długie lata w piśmiennictwie polskim można było znaleźć informacje naukowe na temat tej psychozy w wydawnictwach specjalistycznych. Teraz – po raz pierwszy – ukazała się polska odrębna książka przeznaczona schizofrenii. Dzięki temu liczni czytelnicy, nie tylko psychiatrzy, lecz także lekarze innych specjalności oraz socjolodzy, psycholodzy, prawnicy, jak też młodzież studiująca niektóre dziedziny, zainteresują się osobliwym światem psychopatologii.

Mimo bogactwa objawów chorobowych w schizofrenii opisy tej psychozy, często bardzo wycinkowe i jednostronne, których bibliografowie mogliby wyliczyć dziesiątki tysięcy, są zazwyczaj dość stereotypowe. Rzadkie są monografie, które tę barwną i niezwykłą pod względem nozografii chorobę opisują oryginalnie i plastycznie, a jednak prawdziwie. Do takich prac należy ta monografia prof. dra Antoniego Kępińskiego, kierownika Kliniki Psychiatrycznej Akademii Medycznej w Krakowie, autora podobnie ujętej książki pt. Psychopatologia nerwic (PZWL 1972).

Co jakiś czas należy odświeżać tematykę psychiatryczną, korygować, a nawet przełamywać kostniejące poglądy, schematy i zastarzałe sposoby interpretacji zjawisk psychopatologicznych. Tutaj prof. dr Kępiński wywiązał się z bardzo skomplikowanego zadania, gdyż technicznie nie jest możliwe napisanie książki, która by dawała całość istotnej wiedzy o schizofrenii, a ponadto wiedzę tę bardzo trudno jest komunikatywnie przekazać nie tylko laikom, ale nawet adeptom psychiatrii.

Autor poszedł w swych rozważaniach jakby dwoma nurtami. Uwzględnił opis obrazu klinicznego, który spotykamy w klasycznych pracach psychopatologicznych. Po wtóre, opierając się na własnym wieloletnim doświadczeniu praktycznym, w nowatorski sposób rozwinął swe obserwacje i spostrzeżenia na gruncie filozoficzno-estetycznym, a jednak zarazem przyrodniczym. Sprzeciwił się ogólnemu mniemaniu o wyłączeniu chorych na schizofrenię poza nawias społeczny. Uzasadnił, że chorzy ci są bardzo inni, ale niewyklęci. Ukazał bogactwo, oryginalność, a nawet piękno myśli, fantazji i postawy chorych na schizofrenię. Wyszedł poza banalne opisy kliniczne i poruszył dogłębnie zagadnienia często pomijane i nieznane, klasyfikując objawy schizofrenii według ich tematyki, struktury i kolorytu; autor analizuje m.in. stosunek chorych do ludzi, do świata, do własnej roli społecznej, do siebie samych, do życia erotycznego itd.

„Metafizyka” schizofrenii jest w tej książce mocno oparta na konkretnych, materialnych obserwacjach. Kojarzenia zjawisk i porównania – np. między przeżywaniami chorych a każdemu dostępnymi doznaniami sennymi – zbliżają czytelnikowi obraz tej przedziwnej choroby. Aby wprowadzić czytającego w świat przeżyć chorego na schizofrenię, autor posłużył się w tekście książki pojęciami potocznymi i opisami angażującymi słownictwo wzięte z języka ogólnego i ze znanego zasobu terminologicznego psychologii w szerokim znaczeniu tego określenia. Są także użyte pojęcia z różnych innych dziedzin, gdy mowa np. o izolacji i amplitudzie uczuć, o aspekcie charyzmatycznym, o heroizmie, o stosunku do prawdy i kłamstwa, o problemie decyzji i władzy; są więc np. takie ujęcia, jak ektoderma nerwowa jako system władzy itp.

Książka prof. dra Kępińskiego – o czym czytelnik winien z góry wiedzieć – nie wyczerpuje całości problematyki, np. autor celowo pominął problematykę biochemiczną. Monografia ta jest bowiem podporządkowana określonej koncepcji filozoficzno-biologicznej.

Spotykamy się tutaj nie tylko z przesunięciami znaczeń terminów znanych skądinąd, lecz także z propozycjami nowych określeń. Do nich należy np. węzłowy w tej książce termin „metabolizm informacyjny”. Wiąże się on z koncepcją poglądów autora. Mianowicie uważa on, że zasadniczą cechą życia jest wymiana energetyczna żywego ustroju z jego otoczeniem. Żaden atom w ustroju nie pozostaje ten sam. Stała jest tylko struktura, określony plan genetyczny, który steruje ustawicznym procesem wymiany z otoczeniem.

Aby ustrój człowieka mógł wejść w wymianę energetyczną ze swym otoczeniem, musi się w nim orientować. Dlatego już we wczesnych etapach filogenezy obok metabolizmu energetycznego pojawia się wymiana informacyjna, czyli tak zwany przez autora metaforycznie metabolizm informacyjny. U człowieka rozwój układu nerwowego stwarza sytuację wyjątkową i dla człowieka swoistą. W sytuacji tej metabolizm informacyjny niewątpliwie zdecydowanie przeważa nad metabolizmem energetycznym.

Schizofrenię traktuje autor jako zaburzenie metabolizmu informacyjnego. W przedchorobowym okresie życia chorych na schizofrenię często obserwuje się przewagę tzw. postawy „od” otoczenia. Nieraz od dzieciństwa, a zwykle od okresu pokwitania przyszli chorzy źle się czują w swoim otoczeniu, uciekają w świat marzeń, czują się inni niż ich rówieśnicy, nie wchodzą w kontakt zabawowy z nimi, szczególnie ważny dla normalnego rozwoju człowieka. Postawa autystyczna, jak uważa prof. dr Kępiński, polega w istocie na osłabieniu metabolizmu informacyjnego z otoczeniem.

O niezmienności żywego ustroju i o jego indywidualności decyduje struktura metabolizmu energetyczno-informacyjnego; jest ona utrzymana przez układy sterujące: genetyczny, endokrynny i nerwowy. Istnieje ścisła korelacja między intensywnością wymiany ze środowiskiem zewnętrznym (metabolizmem) a wewnętrznym porządkiem ustroju. Osłabienie metabolizmu prowadzi do naruszenia porządku, o którym mowa. Np. przed zaśnięciem słabnie metabolizm informacyjny, jednocześnie rozprzęża się określony porządek tegoż metabolizmu, myśli i uczucia stają się jakby rozkojarzone. W czasie snu metabolizm informacyjny spada prawie do zera, a struktury czynnościowe, zamknięte w granicach ustroju, wytwarzają nowy porządek – mechanizm marzenia sennego. W ujęciu autora tej książki dwa opisane ongiś przez E. Bleulera osiowe objawy schizofrenii: autyzm i rozszczepienie – można więc traktować jako zaburzenia metabolizmu informacyjnego. Prof. dr Kępiński dostrzegł w tym klucz do lepszego rozumienia przeżyć chorego na schizofrenię.

Innym z wielu poruszonych problemów jest ekspresja chorych na schizofrenię – temat zaniedbany w piśmiennictwie polskim. Ekspresja ta często utrudnia kontakt chorych ze społeczeństwem i ze środowiskiem, ale też zdarza się, iż wznosi ich ona na wyżyny osiągnięć artystycznych lub naukowych. Część tego zagadnienia, dotyczącą ekspresji słownej tych chorych i ich twórczości plastycznej, opracowali J. Mitarski i J. Masłowski z kliniki krakowskiej. Okazuje się, że nawet w tzw. defekcie schizofrenicznym trudno wielu spośród tych chorych uważać tylko za inwalidów.

Księgozbiór psychopatologiczny wzbogaciła książka o wysokim poziomie, oryginalnie i wnikliwie ujęta. Pozwala ona spojrzeć na schizofrenię, którą powierzchownie traktuje się jak „raka psychiki”, w sposób nieszablonowy, niejednostronny i humanitarny.

Prof. dr Eugeniusz Brzezicki

* * *

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

* * *